Szanowne Koleżanki i Koledzy ze środowiska medycznego: lekarskiego, psychoterapeutycznego, terapii zajęciowej, psychologicznego, pielęgniarskiego, ratowniczego, naukowego i innych, jakże różnorodnych w obrębie ochrony zdrowia- z radością witamy Was na stronie poświęconej interwencjom ekoterapeutycznym w Polsce.  Wraz z rosnącą cyfryzacją świata, urbanizacją i gwałtownie zmieniającymi się warunkami klimatycznymi oraz globalnym zanikaniem bioróżnorodności zapewne obserwujecie w swojej praktyce, że dolegliwości i zaburzenia, z którymi zgłaszają się nasi Pacjenci i Pacjentki coraz częściej dotyczą nie tylko izolowanych chorób związanych z konkretnymi układami i narządami, ale chorób cywilizacyjnych, bardzo szeroko i wielowymiarowo wiążących się z siedzącym trybem życia, zanieczyszczeniami powietrza, wody, niezdrową żywnością, wycofaniem ze społecznego życia w wymiarze niewirtualnym, przebodżcowaniem i przeciążeniem informacyjnym oraz nasileniem stresu, który wynika z coraz szybszego tempa życia, odcinania się od naturalnych, ewolucyjnie wytworzonych mechanizmów regulujących emocje oraz coraz bardziej sztucznych warunków, jakie towarzyszą większości ludności na co dzień. Do chorób takich należą m. in. otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, cały zespół metaboliczny, nowotwory, choroby układu krążenia, udary, zaburzenia depresyjne i lękowe oraz uzależnienia. Dochodzi szereg nowych, wcześniej nieznanych i nieopisywanych, jak lęk klimatyczny, FOMO, hikikomori, karoshi, ekotrauma.

W psychiatrii ambulatoryjnej spotykamy się coraz częściej nie tylko z „klasycznymi” chorobami psychicznymi, jak działo się to powszechniej jeszcze dwadzieścia lat temu, lecz obserwujemy uzależnienia behawioralne, fobie społeczne, zaburzenia snu, lękowe, adaptacyjne i depresyjne związane ze zmieniającymi się warunkami środowiska życia z wyjątkowym nasileniem. Coraz częściej dotyczą też one naszej najmłodszej populacji.

Ostatnia dekada nie jest łatwa- borykamy się z wyzwaniami odciskającymi piętno na emocjach wielu z nas- od pandemii covid-19 i lockdownu, przez konflikty militarne i polityczne tuż obok, globalną inflację, po trudności związane z rynkiem pracy.

Przez tysiąclecia środowisko naturalne pozwoliło nam wytworzyć mechanizmy obronne na poziomie emocjonalnym, biochemicznym, mikrobiologicznym, fizycznym i wielu innych, które dopiero poznajemy w lawinowo rosnących badaniach naukowych poświęconych tej tematyce.

Już teraz wiemy, jak środowisko leśne korzystnie wpływa na naszą odporność na poziomie komórkowym (komórki NK, produkujące granzymy i granulizyny), homeostazę hormonalną (regulacja poziomu adrenaliny i kortyzolu), krążenie (normalizacja ciśnienia krwi, tętna, metabolizmu kory mózgowej) oraz na regulację emocji i bezsenność. Znamy pojęcia zanieczyszczenia światłem, zespołu deficytu natury, wiemy, że dzięki dostępności terenów zielonych w dzieciństwie, w wieku dorosłym rzadziej chorujemy np. na depresję, a ilość zieleni w miejscu zamieszkania wiąże się z mniejszą umieralnością, rzadszym korzystaniem z niektórych grup leków czy w końcu – widok z okna na tereny zielone sprzyja zdrowieniu pooperacyjnemu. Z faktami się nie dyskutuje, tysiące badań, także z poziomu metaanaliz podkreślają to, że podejście Jednego Zdrowia (One Health approach) pozwala nam w pełni zadbać o dobrostan naszych Pacjentów i własny. Bardzo ważny, jeśli mamy dalej z ochotą, bez wypalenia zawodowego, wykonywać swój zawód.

W ramach niniejszej strony internetowej pragniemy gorąco zachęcić Was do inicjatyw przywracania relacji ze środowiskiem naturalnym w ramach prowadzonych działań- profilaktyki, rehabilitacji czy wspomagania leczenia w paradygmacie EMB (evidence based medicine, medycyny opartej na dowodach).

Wierzymy, że wzajemne inspirowanie się, wymiana wiedzy, doświadczeń i pomysłów, praca interdyscyplinarna oraz odważne podążanie w kierunku, który być może okazać się kluczowy, jest możliwe, potrzebne i wspierające.

Chcemy zatem zaprosić Was do korzystania z tego, czym dzielimy się w poniższych sekcjach, a także do kontaktu, jeśli sami podejmujecie podobne inicjatywy, pragnęlibyście podjąć współpracę lub przekazać informacje szerszemu gronu odbiorców. Dołożymy starań, by strona ta ułatwiała pracę, poszerzanie wiedzy, a także zachęcała do dbania o dobrostan własny, tak potrzebny w zawodach pomocowych.

Zielone recepty z perspektywy gabinetu- know how:

W praktyce ambulatoryjnej często czas wizyty jest ograniczony, zatem  warto przygotować sobie wcześniejsze materiały pomocnicze, scenariusze lub algorytmy postępowania, aby maksymalnie usprawnić pracę, jednocześnie stwarzając przestrzeń do dialogu z Pacjentem na temat relacji z przyrodą w kontekście zdrowia.

1. Pytanie o najczęstszy sposób regeneracji i spędzania czasu wolnego- pozwoli nam ustalić, czy Pacjent odpoczywa na świeżym powietrzu czy wewnątrz, jaki rodzaj aktywności preferuje, czy w jej/jego życiu obecny jest wysiłek fizyczny. Gdzie najchętniej Pacjent wypoczywa? Las/łąka/góry/morze/jezioro? Aktywnie czy raczej spokojnie?
2. Pytanie o upodobania przyrodnicze i biofobie- czy lubi Pani /Pan spędzać czas w przyrodzie? Jak? Czy są rzeczy, które przerażają  lub budzą Pana/Pani obawy w naturalnym środowisku? Jest ono o tyle ważne, że czynność postrzegana jako lubiana będzie budzić więcej wewnętrznej motywacji i będzie chętniej podejmowana, zaś jeśli coś w przyrodzie pacjenta stresuje, może nasilać niepokój, przynosić odwrotny efekt i zniechęcenie (np. wizyta w ciemnym lub rozległym lesie, fobia skierowana przeciwko pająkom, wężom, niski poziom świadomości profilaktyki odkleszczowej, traumy, które mogły zadziać się w środowisku przyrodniczym w przeszłości, także w rodzinie Pacjenta, jak gwałt, napaść, zagubienie się itd.)
3. Przekonanie Pacjenta do naukowych podstaw proponowanych interwencji. Pomaga zbudować zaufanie, jeśli powołujemy się na badania naukowe, z drugiej strony pokazując Pacjentowi, ze na jego/jej zdrowie medyk patrzy holistycznie. W tym celu można polecić książkę , artykuł naukowy lub posłużyć się wcześniej wydrukowanymi materiałami odsyłającymi do źródeł .
4.  Zachęcanie do podejmowania wspierających zdrowie aktywności w przyrodzie bez generowania nadmiernej presji. Badania wykazują, że wewnętrzna motywacja odgrywa istotną rolę u osób borykających się z zaburzeniami emocjonalnymi, natomiast forsowne „rozliczanie” sprawia, że wizyty w przyrodzie są wprawdzie częstsze, ale korzyści zdrowotne słabną. Z kolei systematyczne motywowanie osób cierpiących na zespół metaboliczny może utrwalić pozytywne wzorce zachowań.
5. Kanadyjscy specjaliści radzą, aby  *nasz czas w naturze był regularny, jednorazowo zajmował nie mniej niż 20 minut, tygodniowo zaś minimum 2 godziny.

   *spotkania z przyrodą planować, jak spotkania biznesowe czy przyjacielskie. Zapisywać w terminarzu, w kalendarzu internetowym, podchodzić do nich poważnie. * pobyty w naturze łączyć z codziennymi „rzeczami do zrobienia”, by dodatkowo nie obciążać się nadmiernym harmonogramem działań, co może być zniechęcające. Lunch w pracy zjeść na zewnątrz, zamiast w środku, wybrać leśną polanę zamiast siłowni, wykonując podobne ćwiczenia. Na randkę czy wyprawę rodzinną pójść do parku, zamiast galerii handlowej. *angażować innych w grupowe działania ekoterapeuytyczne, co zwiększa motywację.

6. Dbanie o relację z naturą zamiast używania jej jako narzędzia. Zwracanie uwagi na nieśmiecenie, ekologię życia codziennego, podejście podmiotowe, nie przedmiotowe wzbogaca emocjonalnie, ułatwia praktykę wdzięczności, uważność, zmniejsza poczucie samotności u osób wyobcowanych, starszych, należących do mniejszości lub będących w trudnej sytuacji finansowej.
7. Podkreślanie, że podejmowane aktywności mają być dobrowolne, w komforcie, w granicach bezpieczeństwa Pacjentów, nie podejmowane „na siłę”.

Przykładowe interwencje w lekarskiej praktyce ambulatoryjnej:

-pisemne zalecenia „do kolejnej wizyty”- jedno lub dwa, proste, adekwatne do możliwości pacjenta, jego/jej potrzeb i ograniczeń (biofobii).

-zapytanie na wizycie kontrolnej o wywiązanie się z zaleceń, bez generowania poczucia winy, jeśli się to nie udało. Motywowanie, psychoedukacja, edukacja zdrowotna.

-wydawanie ulotek z zaleceniami zielonych recept, gotowych druczków(mogą być z pieczątką i podpisem lekarza, personalizowane nazwiskiem pacjenta)

-rekomendowanie literatury tematu, wydarzeń w regionie (mapy, stron internetowych i z mediów społecznościowych, gdzie może zdobyć odpowiednie informacje), audiobooków, ćwiczeń relaksacyjnych (także audio, do skorzystania online lub ściągnięcia na nośnik) angażujących kontakt z naturą

– wydawanie mapki regionu z zaznaczonymi szlakami wędrówek, ścieżek terapii leśnej, punktów widokowych, miejsc cennych przyrodniczo celem zachęcania pacjentów do odwiedzania ich

-zachęcanie do aktywności fizycznej na świeżym powietrzu oraz zdrowej diety zgodnie z piramidą żywienia

-propozycja ćwiczeń wspomagających zdrowienie w ramach konkretnej specjalizacji (ćwiczenia oddechowe, wizualizacje, ćwiczenia metody Simontonowskiej, rehabilitacja kardiologiczna), które można i warto podejmować w naturze ze względu na cenne walory klimatyczne (np. wilgotność, olejki eteryczne w lesie, monoterpeny produkowane przez drzewa wspomagające naturalną odporność immunologiczną) itd.

Przykładowe interwencje w ramach całodobowych oddziałów psychiatrycznych:

-zadbanie o zieloną przestrzeń dostępną dla pacjentów: na zewnątrz (ogród do hortiterapii, park przyszpitalny, łąka kwietna, strefa relaksu w naturze) i wewnątrz („zielony pokój” z obecnością roślin/ fotoobrazów z naturą, okresowo włączanym śpiewem ptaków, szmerem strumienia, łagodnym, naturalnym światłem, gdzie można się zrelaksować, poczytać lub podjąć kreatywną aktywność w ramach arteterapii. Strefa ciszy może być również zaaranżowana w podobny sposób)

-aranżowanie aktywności relaksacyjnych z wykorzystaniem elementów natury- muzykoterapia z dźwiękowym tłem przyrodniczym, arteterapia z naturalnych materiałów, o tematyce przyrodniczej, spacery na zewnątrz z terapeutą zajęciowym, kąpiele leśne, relaksacja w naturze (trening Jacobsona, trening autogenny Schultza, inne) podejmowane w przyszpitalnym ogrodzie lub parku, wspólna obserwacja ptaków lub roślin i porównywanie ich z rysunkami w atlasie, dyskusje na temat impresji przyrodniczych i refleksji, jakie pojawiają się w takcie tych aktywności w ramach zajęć grupowych.

Przykładowe działania ekoterapeutyczne w praktyce terapeuty zajęciowego:

-prowadzenie kąpieli leśnych w przyszpitalnym parku (jeśli istnieje)

-prowadzenie zajęć hortiterapeutycznych w przyszpitalnym ogrodzie lub wewnątrz, w ramach opieki nad kwiatami doniczkowymi

-arteterapia inspirowana naturą, z użyciem naturalnych surowców

-muzykoterapia z wykorzystaniem dźwięków natury

-wizualizacja osadzająca w ulubionych, bezpiecznych krajobrazach przyrodniczych

-aromaterapia bazująca na drzewnych lub ziołowych zapachach

-wspólne czytanie książek, oglądanie albumów przyrodniczych,

-podejmowanie dyskusji o obserwowanej przyrodzie, w kontekście której łatwiej mówić o emocjach (eksternalizacja, bezpieczna perspektywa, dystans)

-dostosowywanie aktywności do potrzeb i ograniczeń pacjentów (w kąpielach leśnych unikanie metafor i pracy z wyobraźnią z pacjentami chorymi na schizofrenię/autystycznymi, koncentracja na sensualnej części procesu, aktywności proste, otwarte i zorientowane na zmysły (P-O-Z), unikanie tematów związanych z degradacją przyrody u pajenców depresyjnych i lękowych, podkreślanie motywu współistnienia i relacji z innymi istotami zmniejszające poczucie samotności)

-w ogrodach przyszpitalnych sadzenie gatunków roślin aktywizujących sensorycznie, kojarzących się z dzieciństwem np. na wsi (w wielu przypadkach takie odczucia budzą dalie, róże, floksy, malwy)

Ekoterapia jako narzędzie uzupełniające w procesie psychoterapeutycznym:

Las bywa środowiskiem, w którym procesy podświadome aktywują się z dużą intensywnością. Zapachy przywodzą na myśl wspomnienia i skojarzenia z przeszłości, różnorodne procesy przyrodnicze odbierane są jako metafory tych, które dzieją się w życiu ludzi. W lesie łatwo o eksternalizacje, projekcje, przeniesienia, jest to też środowisko bardzo archetypiczne, uruchamiające to, co często pozostaje wyprte lub zakryte. Jako przestrzeń pełna wielowymiarowości i dwuznaczności- z jednej strony pokazująca życie, z drugiej śmierć, poczucie bezpieczeństwa, ale i zagrożenia w obliczu żywiołów, przypominająca o dzieciństwie i starości, kobiecości i męskości, łagodności i dzikości instynktów, może uruchamiać procesy regresujące lub działać jak katalizator. Problem, z którym ktoś nie radzi sobie  psychoterapii, nie dostrzegając różnych zależności, w lesie potrafi wynurzyć się z całą intensywnością, z nowej perspektywy. Z jednej strony jest to dobra wiadomość, z drugiej może budzić obawy, co wówczas zrobić. Przede wszystkim zachować BHP emocjonalne kąpieli leśnych z klientem w kryzysie, jeśli prowadzimy kąpiele leśne, ale też korzystać z szerokich możliwości, jakie niesie ze sobą obcowanie z dzikim krajobrazem.

Relacyjność środowiska przyrodniczego.

W naturze nawiązujemy mnóstwo relacji, co widać często podczas  terapii leśnej”

´Relacje z innymi (społeczne, z bliskimi)

´Relacje z przyrodą

´Relacje w obrębie sieci połączeń międzygatunkowych

´Relacje z samym sobą

´Relacje z emocjami, płaszczyzną podświadomą, różnymi rolami życiowymi (wewnętrzne dziecko, matka/ojciec, partner/ka itd.)

´Relacje z własnym ciałem

´Relacje z tradycją przodków

´Relacje z sacrum

Czasem wysłanie klienta, który regularnie pracuje w psychoterapii, na warsztat ekoterapeutyczny lub kąpiel leśną (jeśli nie jest to początek procesu psychoterapeutycznego) może wnieść ciekawe wątki, spostrzeżenia, poszerzyć punkt widzenia, ożywić proces lub dostarczyć klientowi nowych perspektyw. Warto oczywiście sprawdzać, czy tego typu aktywności prowadzą osoby z odpowiednim doświadczeniem zawodowym / uprawnieniami. Jednym ze sposobów może być zajrzenie na mapę Polskiego Towarzystwa Kąpieli Leśnych lub instytucji certyfikujących, które zamieszczają dane swoich reprezentantów i rekomendują ich pracę.

Ekoterapia- informacje uzupełniające:

 

Polecane książki:

-Magdalena Gawrych (red.) „Natura i zdrowie psychiczne”- monografia naukowa, wieloautorska, w języku polskim. Traktuje o ekopsychologii, nurtach psychoterapii prowadzonej na zewnątrz, o ekologicznym self, opowiada o ogrodach terapeutycznych w Europie, o leczących elementach krajobrazowych.

 

Warto zajrzeć:

-czasopismo anglojęzyczne ‚Ecopsychology’

-strona internetowa http://www.ecotherapyheals.com

Ekopsychoterapia (także nature-based psychotherapy)

Szkolenia i termin „ekopsychoterapeuta” przeznaczone są dla psychoterapeutów (pamiętajmy, że psychoterapeuta to osoba, która posiada po temu stosowne uprawnienia, certyfikat psychoterapeuty honorowany przez odpowiednie instytucje, pracująca w superwizji, która odbyła terapię własną) lub psychoterapeutów w trakcie szkolenia (jeszcze bez certyfikatu, ale w trakcie/po terapii własnej i pracujących w superwizji).

 

Prekursorką ekopsychoterapii w Polsce jest niewątpliwie Magdalena Kidoń pracująca holistycznie, ale jak pisze o sobie: „Bliskie mi są założenia psychoterapii Gestalt i ekopsychologii. Inspiruję się również pracami Carla Gustava Junga i Marion Woodman.” Więcej o Niej możecie poczytać tu: http://www.ekopsychoterapia.pl/ i na Ekopsychoterapia • Magdalena Kidoń

Anglojęzyczne strony internetowe z ciekawymi materiałami:

Artykuł „Gestalt i ekopsychoterapia”: https://ukagp.org.uk/one-world-gestalt-ecopsychotherapy…/

Strona zawierająca garść informacji oraz kontakty do ekopsychoterapeutów z Francji, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Belgii http://ecopsychotherapy.org/

https://ies.bio/ecopsychotherapy/

Artykuł naukowy nt. ekopsychoterapii u dzieci: https://www.cambridge.org/…/F012D5A1E075D596A78FC9E7FBE…

Artykuł Irlandzkiego Towarzystwa Humanistycznej i Integracyjnej Psychoterapii: https://iahip.org/page-1076736

 

Książki:

Magdalena Gawrych (red.) „Natura i zdrowie psychiczne” , (2022)

Mary-Jayne Rust ‚Towards an Ecopsychotherapy, (2020)

http://www.mjrust.net/?page_id=661

Historyczne źródła literackie:

• * 1998 , Randall White, “Psychiatry and Ecopsychology”, rozdział 13 – Ante Lundberg (editor), The Environment and Mental Health: A Guide for Clinicians , Lawrence Erlbaum Associates, ISBN 9780805829075, str. 211:

In ’s version, providing ecopsychotherapy and changing our child rearing practices will reunite us with nature and help us avert environmental catastrophe.

• * 1998 , George William Burns, Nature-Guided Therapy: Brief Integrative Strategies for Health and Well-being , Psychology Press, str. 76:

While psychotherapy has traditionally looked within the individual for answers, ecopsychotherapy explores how the answers may be found in our relationship with the natural environment.

• * 2004 , Sebastiano Santostefano, Child Therapy in the Great Outdoors: A Relational View , Routledge, ISBN 978-0-88163-426-6, page 155:

Termin prawdopodobnie zaproponował w szerszym kontekście Burns w 1998 r ‚ ecopsychotherapy proposes that it is beneficial to shift attention away from internal personal problems toward sensory experiences that bring pleasure. ‘ żródło: https://wikidiff.com/ecopsychotherapy/health

Inicjatywy naukowe podjęte w ostatnim czasie przez polskie środowisko lekarskie i terapeutyczne w duchu ekoterapii i One Health Approach (gorąco zachęcamy do dzielenia się, chwalenia, inspirowania- postaramy się zamieścić tu nadsyłane przez Państwa informacje)