Centrum Terapii Leśnej dr Katarzyny Simonienko to pierwszy medyczny ośrodek terapii leśnej (ang. forest therapy) w Polsce. Pierwszą kąpiel leśną przeprowadziliśmy w 2018r. w Białowieży, od tej pory wędrujemy z Wami regularnie.
Nasza działalność koncentruje się wokół pracy naukowej, edukacyjnej, szkoleniowej, zajmujemy się również praktyką ekoterapeutyczną i popularyzacją wiedzy z zakresu ekoterapii oraz wpływu środowiska naturalnego na zdrowie.
W gąszczu liści czeka na nas garść faktów naukowych, nowe gałęzie medycyny, kilka ścieżek praktyki, a przede wszystkim fascynująca przygoda w powrocie do ewolucyjnych korzeni. Zapraszamy na wspólną wyprawę po wiedzę i doświadczenie, by jeszcze mocniej docenić Przyrodę, być z nią w dojrzałej relacji i pamiętać, że chroniąc ją, chronimy siebie samych.
Las to środowisko życia, do którego jako gatunek jesteśmy przystosowani od setek tysięcy lat. W miastach mieszkamy masowo od niedawna i jest to dla nas zupełnie niefizjologiczne. Wprawdzie pożywienie, wodę i odzież możemy teraz znaleźć w sklepach, pozostaje jednak cała masa mechanizmów niezbędnych dla zdrowia, od których odcięliśmy się, opuszczając nasz naturalny dom. Jakie sygnały powinien odbierać nasz mózg, aby poczuć się bezpiecznie, wprowadzić w stan relaksu, zmniejszyć stres fizjologiczny i poprawić odporność? Co to są fitoncydy i dlaczego rozpaczliwie potrzebujemy bakterii glebowych? Dlaczego las naturalny jest zdrowszy niż hodowlany i po co człowiekowi do szczęścia bioróżnorodność? Jak chodzić po lesie, żeby skorzystać z tego, o czym dawno już zapomnieliśmy?
Jak to działa?
Czynniki aerobiologiczne – to mikroorganizmy oraz produkty organiczne (jak terpeny) wydzielane przez rośliny, którymi wysycone jest leśne powietrze. Jego skład jest zupełnie inny niż tego, którym oddychamy w mieście. Żyjemy pośrodku biologicznej matrioszki, połączeni siecią zależności między makrorzeczywistością ponad nami, a mikroświatami, które mieszkając w naszych jelitach czy na skórze sprawiają, że jesteśmy zdrowi, same zupełnie nie wiedząc o naszym istnieniu (przez tysiące lat my też zupełnie od nich nie wiedzieliśmy). Takie związki tworzymy też z różnymi grupami organizmów wokół, zwykle zupełnie nieświadomie. Czym większa bioróżnorodność- skład gatunkowy lasu- tym większe bogactwo mikrobiotyczne. W lasach, gdzie ma martwego drewna i niby ładnie, bo nic „nie gnije”, spotykamy dużo mniej nadrewnowych mikroorganizmów, grzybów i roślin. Zarówno rośliny wydzielające lotne substancje organiczne, jak i niektóre szczepy bakteryjne mieszkające w i przy glebie mogą wspierać nasze zdrowie. Wg teorii „nadmiernej sterylności” zbyt mała ekspozycja na naturalne mikrobiota wraz z nadużywaniem antybiotyków i nadmierną higieną wpływają na rozwój alergii i słabszą odporność.
Zmysły – nie tylko wzrok, ale przede wszystkim słuch, dotyk czy zapach leśnego środowiska wpływają korzystnie na regulację pracy centralnego i obwodowego układu nerwowego. Odpoczywa kora mózgowa. Wycisza się układ współczulny, odpowiedzialny za reakcje walki i ucieczki, w dzisiejszych czasach często nadmiernie pobudzany w wyniku przebodźcowania, stylu pracy i wypoczynku. Aktywuje się układ przywspółczulny warunkujący głębokie odprężenie, także na poziomie ciała. Normalizacji ulega ciśnienie kwi, tętno, w pewnym zakresie również poziom cukru. Spada poziom hormonu przewlekłego stresu- kortyzolu. czujemy się świeżo, spokojnie, a jednocześnie witalnie.
Mycobacterium vaccae – ważna bakteria glebowa, z którą mamy kontakt spacerując w lesie, a nawet uprawiając ogródek, pomaga walczyć z chorobami skóry wynikającymi głównie z autoagresji (atopowe zapalenie skóry, łuszczyca), a także depresją i stanami wyczerpania.
Fitoncydy (z gr. phyton – roślina i łac. caedo – zabijać) – są substancjami organicznymi wydzielanymi przez różne gatunki roślin w celach obronnych i komunikacyjnych. Termin po raz pierwszy wprowadził w 1928r rosyjski uczony Borys P. Tokin. Wiele z nich produkują drzewa, np. iglaste- α-pinen, β-pinen, limonen, czy mircen. W naszych drogach oddechowych nadal działają bakterio- i wirusobójczo, wspomagając walkę z infekcjami na drodze różnych mechanizmów np. angażującyh interleukiny czy inne czynniki przeciwzapalne. Mogą też wpływać ochronnie na komórki nerwowe, wspomagając pracę mózgu.
Olejki eteryczne – podobnie jak fitoncydy w większości należą do terpenów i także działają przeciwzapalnie oraz bakteriobójczo. Wpływają nie tylko na odniesienie odporności, ale tez uczucie relaksu, wspomagając regeneracje po stresie, zwiększając subiektywne uczucie komfortu, odprężenia oraz rewitalizacji i zadowolenia.
Do innych istotnych czynników należą jonizacja powietrza, która w lasach ma większe, zdrowsze wartości ujemne, nasłonecznienie (bogatsze w widmo z zakresu światła niebieskiego i zielonego, korzystne dla zdrowia, indukujące stan relaksu) oraz mniejsza ekspozycja na wiatr, hałas i wahania czynników środowiskowych.
Więcej na temat teorii biofilii w wykładzie na ten temat:
A o terapiach opartych na relacji z przyrodą tu:
Warto wiedzieć:
Kąpiel leśna/Shinrin-yoku
Forest bathing
„Kąpiel leśna” – japoński termin nowożytny oznaczający zanurzenie się w atmosferę lasu, czerpanie z lasu wszystkimi zmysłami. Oznacza praktykę uważnego bycia w lesie, w osadzeniu w „tu i teraz”, przy wykorzystaniu wszystkich zmysłów, zorientowaną na proces i dobrostan.
#
W krajach azjatyckich dała początek nowej gałęzi medycyny z własnymi centrami zdrowotnymi, szlakami oraz skupioną wokół tematu opieką medyczną.
Terapia leśna/Lasoterapia
Forest Therapy
Praktyka kąpieli leśnych poparta dowodami naukowymi z zakresu tzw. evidence based medicine. W praktyce – synonim, w nomenklaturze naukowej – termin bardziej specjalistyczny, kładący nacisk na przebadane mechanizmy prowadzące do dobrostanu osiąganego przez kontakt ze środowiskiem leśnym. Obejmuje badania z zakresu immunologii, endokrynologii, psychiatrii, psychologii, medycyny wewnętrznej, pediatrii, zdrowia publicznego i innych. W japońskich opracowaniach pokrewnym terminem jest też medycyna lasu czyli ‚forest medicine’
Ekoterapia
Ecotherapy
Szeroki wachlarz udowodnionych naukowo działań wspomagających zdrowie na etapie profilaktyki, rehabilitacji oraz dodatkowego wsparcia leczenia, polegających na pogłębianiu relacji człowieka z naturalnym środowiskiem, krajobrazem i innymi gatunkami. Należą tu: terapia leśna, hortiterapia (ogrodoterapia), uważność w przyrodzie (nature based mindfulness), ornitologia terapeutyczna, terapie z asystą zwierząt, terapia krajobrazowa itd. Zgodnie z podejściem Jednego Zdrowia (One Health) dąży do zdrowia ludzi, innych gatunków i środowiska. W ekoterapii dużą wagę przywiązuje się do podejścia od ego do eko, szacunku do przyrody, lokalnych tradycji i rdzennych dla danego terenu kultur.
Techniki oddechowe
Oddychanie przeponowe, na wydłużonym wydechu lub uważny oddech to znane ćwiczenia stosowane wspomagająco w różnych nurtach psychoterapeutycznych oraz zajęciach relaksacyjnych. Zmniejszają uczucie napięcia i stresu fizjologiczny, pozwalają na lepsze dotlenienie, rozluźnienie mięśni, uważność, wspomagają koncentrację uwagi, ułatwiają zasypianie. Stosowane dodatkowo w pogłębionych programach ekspozycji na środowisko leśne
Zasady kąpieli leśnych (shinrin-yoku):
Kąpiel leśną możemy praktykować sami, kiedy tylko pozwoli nam na to czas. Potrzebny jest oczywiście teren leśny (las musi być o wysokości co najmniej 5 m, szkółka odpada) lub parkowy o pokrywie koron drzew przynajmniej 30% i 20 metrach szerokości pasa drzew. Na pierwszy spacer warto pójść z przewodnikiem, gdyż przyzwyczajeni do miejskiego trybu życia, czasem narzucamy za szybkie tempo. Japończycy zalecają nawet około kilometra na godzinę. Jak praktykować? To proste, poniżej przedstawiamy kilka podstawowych zasad.
1. Spaceruj spokojnie, w wolnym tempie, możesz się zatrzymywać.
2. Zanurz się w lesie. Nie ma znaczenia odległość, wysiłek fizyczny, ćwiczenia- liczy się czas oraz głębokość zanurzenia- czerp tyloma zmysłami, iloma dasz radę. Obserwuj, nie szukając niczego szczególnego. Uważnie słuchaj. Doświadczaj zapachu, a jeśli otoczenie sprzyja, możesz czasem poczuć na języku smak leśnego powietrza. Dotykaj kory drzew, ściółki, mchu. Jeśli to możliwe i bezpieczne, warto pospacerować boso.
3. Wyłącz telefon. Nie zabieraj ze sobą urządzeń elektronicznych. Nie rozmawiaj. Jeśli praktykujesz w grupie, umówcie się, że odzywać się będziecie wyłącznie w naprawdę uzasadnionych sytuacjach. Możesz popijać wodę.
4. Sprawy bieżące pozostaw za sobą. Nie zabieraj ze sobą do lasu kredytu, zadań z pracy, rat za samochód ani przeziębienia dziecka. Jesteś ty i las. To twój czas.
5. Nie wyznaczaj sobie rekordu wędrówki, który musisz osiągnąć. Nie ustalaj reżimów typu „w tym tygodniu 3x po godzinie, żeby podrasować odporność”. Chodzi o uważność i obecność. Tylko tyle i aż tyle.
6. Spacer jest efektywny, jeśli trwa co najmniej 20 minut. Żeby utrzymywać się w formie, warto podejmować go przynajmniej raz w tygodniu. Jeśli wyjdzie raz w miesiącu- to też w porządku, korzyści na pewno odniesiesz.
7. Jeśli myśli kłębią ci się w głowie- nie należy się poddawać, ale pozwolić im przepłynąć i kontynuować swoją wędrówkę. Warto spacerować w miejscach bezpiecznych, zwłaszcza, jeśli jesteś nieprzyzwyczajony do dzikich terenów, które początkowo budzą obawę. Można umówić się w kilka osób. Nie zapomnij o wygodnym ubraniu, obuwiu i profilaktyce od insektów.
ŚRODKI OSTROŻNOŚCI, OGRANICZENIA PRAWNE:
Nie ponosimy odpowiedzialności za ewentualne wypadki, które mogą wynikać z wycieczek w środowisku leśnym, alergii, użądleń, ukąszeń komarów, kleszczy ani chorób z nimi związanych. Prosimy o zapewnienie sobie odpowiedniej profilaktyki, odzieży, repelentów, uważne sprawdzenie ciała po spacerze, rozważenie wcześniejszych szczepień przeciwko KZM (kleszczowe zapalenie opon mózgowych i mózgu). Wszelkie aktywności związane z warsztatami w lesie podejmujecie Państwo na własną odpowiedzialność.
Literatura:
PRAKTYKA…
„Lasoterapia” to pierwsza polska książka poświęcona shinrin-yoku, praktyczny przewodnik po sztuce kąpieli leśnych. Z książki dowiecie się, jak praktykować shinrin-yoku, jak się przygotować na różne ewentualności, pory roku, jak zaplanować zajęcia w grupie lub solo, czy wybierać się z przewodnikiem czy bez, jakiego rodzaju ćwiczenia możemy wykonywać podczas kąpieli leśnych (ponad 100 przykładów). Przeczytacie też, dlaczego las jest zdrowy dla dzieci i dorosłych, na jakie choroby wpływa korzystnie, jak działa na nas fizjologicznie oraz po co nam bioróżnorodność. Wydawnictwo zadbało o piękną grafikę i ekologiczny papier. Książkę można wrzucić do plecaka na leśną wyprawę, położyć się z nią w hamaku lub przeczytać i- wypróbować! Zapraszam!
GŁĘBIA…
„Nerwy w las” to podróż w głąb- naszej przeszłości jako gatunku, w głąb puszcz w sensie biologicznym, archetypicznym, legendarnym, w końcu w głąb nas samych. Prześledzimy procesy, które cyklicznie odbywają się w lesie w kontekście naszych własnych przeżyć, poszukamy analogii między przyrodą a psychiką. Odrodzimy się z pierwszymi kwiatami, zapełnimy obfitością letniej polany, przejdziemy przez obumieranie i rozkład, aby znaleźć siłę w mroźnym odpoczynku i odnowieniu. Uważniej przyjrzymy się mechanizmom relacyjnym las- człowiek. Jak działa percepcja w lesie, jak reaguje układ nerwowy, co na ten temat mówią badania psychologiczne. A procesy twórcze? No i oczywiście na koniec garść leśnych aktywności- zupełnie innych, nowych, zapraszających do kreatywności.
NAUKA…
„Terapia lasem w badaniach i praktyce” to monografia naukowa przybliżająca treść ponad 150 prac naukowych poświęconych wpływowi lasu na nasze ciało i psychikę. Badania japońskie, koreańskie, europejskie- przetłumaczone i zebrane w jednym miejscu z podziałem na zagadnienia- układ krążenia, immunologiczny, nerwowy, poszczególne zmysły, wpływ na zdrowie dzieci, rola terenów zielonych w walce z pandemią covid-19. itd. W monografii nie zabraknie też wyjaśnienia mechanizmów działania lasu na zdrowie oraz uwag do praktyki klinicznej- jak możemy wzbogacić warsztat osób pracujących w ochronie zdrowia lub edukacji przyrodniczej dzięki wprowadzeniu elementów kontaktu z przyrodą. Omówimy profilaktykę, wspomaganie leczenia i rehabilitację w różnych grupach pacjentów, mając na uwadze, że kontakt z naturą obniża koszty leczenia.
Profesor Li jest autorem licznych innowacyjnych badań na temat shinrin yoku, pionierem tej nowej dziedziny medycyny, a przy tym naukowcem obdarzonym wyjątkową wrażliwością i czytelnością przekazu. Polecam tę pozycję osobom, które lubią rzetelną wiedzę, lekki język, ciekawe informacje oraz chwilę zadumy. Dużo praktycznych wskazówek, osobistych doświadczeń oraz skala POMS gratis. Mimo merytorycznych danych książka idealna także dla osób zainteresowanych tematem, chociaż nie pracujących w branży medycznej.
Autor jest założycielem międzynarodowego Stowarzyszenia Terapii Naturą i Lasem (Association of Nature and Forest Therapy), prowadzącego autorski program szkolenia przewodników wg tej szkoły. Dane naukowe przeplecione są z osobistymi historiami, refleksjami oraz opisami technik doświadczania otoczenia. Poznajemy również sposoby na to, jak wykonywać niektóre techniki wyobrażeniowe oraz jak zaplanować nasz spacer po lesie, aby odkrywać płynące z tego korzyści.
Tytuł oryginału to „Efekt biofilii” i o tym głównie jest książka znakomitego austriackiego naukowca, biologa, Clemensa Arvaya. O energii drzew, jak mylnie sugeruje tytuł, tekst w zasadzie nie traktuje. Książka jest za to arcyciekawa i warta przeczytania. Dowiemy się z niej nie tylko wielu ciekawostek naukowych, ale też poznamy osobiste refleksje autora, poczytamy o jego doświadczeniach bycia w naturze, o rozważaniach filozoficznych, o przyrodzie w kontekście intymności i seksualności. Ta książka jest jak podróż przez lasy i góry, z wieczornym ogniskiem nad jeziorem.
Profesor Tryjanowski, polski noblista z dziedziny badań nad zmianami klimatu oraz dr hab. Sławomir Murawiec, krajowej sławy psychiatra i psychoterapeuta napisali unikatową pozycję bazującą na badaniach naukowych oraz doświadczeniu własnym, z wielowymiarowego punktu widzenia przedstawiając wpływ obserwacji ptaków na zdrowie psychiczne i tworząc autorski termin „ornitlogia terapeutyczna”, który został chętnie i ciepło przyjęty w kraju i za granicą. Książka warta przeczytania, ukazująca, jak ważne są relacje z ptakami w naszym codziennym życiu.
Dr Magdalena Gawrych, naukowczyni, psychoterapeutka i trenerka psychologów, zebrała polskich specjalistów pracujących w obszarze ekoterapii i stworzyła bardzo ciekawą monografię, szeroko traktującą relacje zdrowia psychicznego i natury. Książka napisana jest przystępnie, ciekawie, posiada obszerną bibliografię naukową oraz znakomite recenzje. Bardzo polecamy!